Caption to the painting ->
This painting is not a portrait. The skull held by the boy is a reminder of the transience of life and the certainty of death. Such a subject is known as a ‘Vanitas’ (Latin for vanity), a name derived from a verse in the Old Testament (Ecclesiastes 12: 8), ‘Vanity of vanities, saith the preacher, all is vanity.’
The Netherlandish tradition of showing young boys holding skulls is well-established and can be traced back to engravings of the early 16th century. The exotic clothing recalls that used in allegorical and genre subjects by the Utrecht followers of Caravaggio, the so-called ‘Caravaggisti’. The painting can be dated to around 1626/8.
(From the website of the National Gallery, London)
From the museum website, 3 July 2008
Starting 11 October, the Frans Hals Museum is presenting Haarlem: the cradle of the Golden Age, a comprehensive exhibition that will be on display throughout the entire museum. The show aims to demonstrate that the art of painting was subject to revolutionary developments precisely in Haarlem. The end of the 16th century experienced rapid economic growth that led to great prosperity not only for the upper echelons of society but the middle classes as well. Consequently, an entirely different clientele for art and new patrons emerged in Haarlem much earlier than in other cities. The subject matter of painting was radically transformed within a period of approximately 20 years. Haarlem was, in fact, the cradle of the Golden Age of Dutch art.
The ongoing battles in the Southern Netherlands and the threat of the Inquisition forced many enterprising civilians to emigrate, particularly from Antwerp, to cities in the Northern Netherlands. Haarlem was their primary destination. In 1622, half of the population of Haarlem consisted of Flemings, including many artists. With their knowledge, capital and trading contacts, these immigrants brought the textile industry to great heights.
Initially only the wealthy entrepreneurs benefited from the explosive growth of Haarlem’s economy. But, as of 1600 a well-to-do middle class also began to share in the wealth. The Mennonites in particular were interested in technology, science and art. And, they were largely responsible for turning Haarlem into a dynamic and modern city. The new swiftly growing group of rich civilians and prosperous merchants emerged as the new buyers of art. They did not grant commissions for big biblical and mythological depictions; the new subject matter derived from the burgher’s direct environment – the city, the Grote or St. Bavokerk, the varied landscape around Haarlem, daily life, utensils and food. These self-confident burghers had themselves portrayed in single or group portraits attesting to their newly acquired status. The brilliant master Frans Hals was responsible for a revolutionary artistic breakthrough; he introduced a sense of natural movement into his portraits and captured the individual expression of his sitters in speaking likenesses.
Painters profiled themselves as specialists. In this way they could make a name for themselves and build up a circle of clients. This clientele was not limited to Haarlem: in no time, the reputation of local painters was so great that connoisseurs, art dealers and agents in the employ of foreign princely collectors were flocking to Haarlem to buy art. Esaias van de Velde, Jan van Goyen, Salomon van Ruysdael and Pieter de Molijn explored the surroundings of Haarlem, shaping their impressions into realistic landscape paintings back in their workshops. Esaias van de Velde, Willem Buytewech and Dirck Hals – Frans Hals’ younger brother – laid the foundation for genre painting with their ‘garden parties’ and ‘merry companies’. Adriaen Brouwer introduced the peasant piece, followed by Adriaen and Isaack van Ostade. Pieter Claesz made so-called monochrome banquet still lifes of food and tableware in subdued tints. And, the architecture specialist Pieter Saenredam depicted existing structures, such as the Grote or St. Bavokerk, which he rendered in a harmonious interplay of lines on the basis of mathematical study.
Exhibition
The exhibition has a google earth-like layout. It zooms in, as it were, on Haarlem in the Golden Age: the visitor approaches Haarlem from the sea, past the dunes, bleaching fields and surrounding villages. As the city looms up, one becomes acquainted with its inhabitants. We can see their interiors and even what would have been found on their tables captured in still lifes. All of the genres are represented.
Haarlem: the cradle of the Golden Age comprises many superb works by Frans Hals, Salomon van Ruysdael, Jacob van Ruisdael, Pieter Saenredam, Jan Steen and Pieter Claesz, among others, from leading museum and private collections, supplemented with key pieces from the permanent collection of the Frans Hals Museum. The museum is especially pleased that Frans Hals is represented by 20 paintings, including The merry drinker from the Rijksmuseum in Amsterdam and the renowned Young man holding a skull from the National Gallery in London. This is the final exhibition to be organised by Pieter Biesboer, curator of Old Master Painting at the Frans Hals Museum, who is retiring after a 32-year affiliation with the museum.
Film
This fall, the Amsterdam documentary makers Hans Quatfass and Ineke Brinkmann of the RQB-Groep will be presenting the film FRANS HALS: snapshots from the past, which was made in collaboration with the AVRO. It will be on view at the exhibition. The documentary traces Hals’ life in Haarlem and his influence on the development of our visual culture.
Catalogue
The exhibition is accompanied by a catalogue in which Pieter Biesboer, curator of Old Master Painting and compiler of the exhibition, discusses in depth Haarlem’s crucial role in the evolution of painting in the Dutch Golden Age.
Haarlem: The Cradle of the Golden Age
Pieter Biesboer
Published in connection with an exhibition held in 2008-09 in Haarlem (Frans Hals Museum)
192 pp., 137 colour illustrations
Rotterdam (NAi publishers) 2008
ISBN-13: 978-37-774-6005-5 (English)
ISBN-13: 978-90-566-2650-1 (Dutch)
Price: soft cover € 24,95
Events
A series of events, lectures and tours will accompany the exhibition. Visit our website for all information: www.franshalsmuseum.nl.
Collaboration
The exhibition is jointly organised with the Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung in Munich, where it will be on view from 13 February through 7 June 2009.
Support
VSBfonds
ABN AMRO Bank
Christie’s
Prince Bernhard Cultural Fund
De Haas Fund
Frans Hals Foundation
Kattendijke/Drucker Foundation
M.A.O.C. Gravin van Bylandt Foundation
Pieter Haverkorn van Rijsewijk Foundation
J.C. Ruigrok Foundation
MSD BV
Zabawas Foundation
The Municipality of Haarlem
Het Frans Hals Museum presenteert vanaf 11 oktober een grote tentoonstelling die het gehele museumgebouw zal beslaan, onder de titel ‘De Gouden Eeuw begint in Haarlem’.
Met deze tentoonstelling wil het museum inzichtelijk maken dat de schilderkunst juist in de stad Haarlem revolutionaire ontwikkelingen heeft doorgemaakt. Aan het eind van de 16e eeuw ontstond er een snelle economische groei die grote welvaart bracht, ook binnen de middenklasse. Veel vroeger dan in andere steden leidde dit tot een totaal ander soort koperspubliek en andere opdrachtgevers dan voorheen. Hierdoor is in ca. 20 jaar tijd een totale verandering van onderwerpen in de schilderkunst te zien. Artistiek gesproken is Haarlem dan ook de bakermat van de Gouden Eeuw.
Door de voortdurende strijd op het grondgebied van de Zuidelijke Nederlanden en de dreiging van de inquisitie emigreerden veel ondernemende burgers met name vanuit Antwerpen naar steden in de Noordelijke Nederlanden. Haarlem was de belangrijkste bestemming. In 1622 bestond de helft van de Haarlemse bevolking uit Vlamingen, waaronder ook veel kunstenaars. Deze immigranten maakten met hun kennis, kapitaal en handelscontacten van de textielnijverheid een zeer bloeiende tak van industrie.
De explosieve groei van de Haarlemse economie kwam aanvankelijk slechts de rijke ondernemers ten goede. Maar vanaf 1600 kwam een gegoede middenklasse op die in de rijkdom ging delen. Met name de Doopsgezinden onder hen waren geïnteresseerd in techniek, wetenschap en kunst. Zij vooral maakten Haarlem tot een dynamische, moderne stad. De nieuwe, snel groeiende groep rijke burgers en welvarende handelslieden diende zich aan als de nieuwe kunstkopers. Zij verleenden geen opdrachten voor grote bijbelse en mythologische voorstellingen; de eigen directe leefwereld van de burger werd het nieuwe onderwerp: de stad, de Grote of St. Bavokerk, het afwisselende landschap in de omgeving van Haarlem, het dagelijks leven, gebruiksvoorwerpen en etenswaren. Deze burgers lieten zichzelf in hun nieuw verworven status zelfbewust afbeelden in (groeps-)portretten. Frans Hals werd de geniale meester die een revolutionaire doorbraak teweeg bracht. Hij wist natuurlijke beweging in zijn portretten te brengen en individuele expressie van mensen in een sprekende gelijkenis te vangen.
Schilders profileerden zich als specialist. Zo konden zij naamsbekendheid verwerven en een klantenkring opbouwen. De klandizie bleef niet beperkt tot Haarlem alleen. Al spoedig hadden de Haarlemse schilders zo’n grote reputatie verworven dat kunstkenners, kunsthandelaren en agenten van buitenlandse vorstelijke verzamelaars in Haarlem inkopen kwamen doen.
Esaias van de Velde, Jan van Goyen, Salomon van Ruysdael en Pieter de Molijn verkenden de schilderachtige omgeving van Haarlem. Hun indrukken verwerkten zij in hun atelier tot realistische landschapsschilderijen. Esaias van de Velde, Willem Buytenwech en Dirck Hals – de jongere broer van Frans Hals – legden in hun ‘buitenpartijen’ en ‘vrolijke gezelschappen’ de basis voor de genreschilderkunst. Adriaen Brouwer introduceerde het boerengenrestuk daarin gevolgd door Adriaen en Isaack van Ostade. Pieter Claesz maakte met het zogenaamde ‘monochrome banketje’ stillevens met etenswaren en vaatwerk in sobere tinten. De architectuurspecialist Pieter Saenredam koos voor bestaande bouwwerken, zoals de Grote of St. Bavokerk, die hij op basis van mathematische studie weergaf in een harmonieus lijnenspel.
Tentoonstelling
De inrichting van de tentoonstellings heeft een ‘google earth’ -achtige opzet. Zij ‘zoomt’ als het ware in op Haarlem in de Gouden Eeuw: de bezoeker nadert Haarlem vanaf de zee, langs de duinen, bleekvelden en omliggende dorpen. De stad doemt op en men maakt kennis met de bewoners van Haarlem. Er wordt gekeken naar hun interieur en zelfs naar wat er bij hen op tafel staat, gevangen in stillevens. Alle genres komen zo aan bod.
De Gouden Eeuw begint in Haarlem bevat vele topstukken van onder anderen Frans Hals, Salomon van Ruysdael, Jacob van Ruisdael, Pieter Saenredam, Jan Steen en Pieter Claesz uit belangrijke museumcollecties en particuliere verzamelingen, aangevuld met sleutelstukken uit de eigen collectie. Het museum is er bijzonder trots op dat Frans Hals vertegenwoordigd wordt met 20 schilderijen, waaronder De vrolijke drinker uit het Rijksmuseum en de vermaarde Jongeman met schedel uit de National Gallery in Londen. Het is de afscheidstentoonstelling van conservator Oude Kunst Pieter Biesboer, die al 32 jaar aan het museum verbonden is.
Film
De Amsterdamse documentairemakers Hans Quatfass en Ineke Brinkmann van RQB-Groep brengen in het najaar de film FRANS HALS: snapshots uit het verleden uit, gemaakt in samenwerking met de AVRO. Deze zal op de tentoonstelling te zien zijn. De documentaire toont het leven van Hals in de stad Haarlem en de invloed van Frans Hals op de ontwikkeling van onze beeldcultuur.
Catalogus
Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus waarin Pieter Biesboer, conservator Oude Kunst en samensteller van de tentoonstelling, uitgebreid zal ingaan op de belangrijke rol die Haarlem heeft gespeeld in de schilderkunst van de Gouden Eeuw. (Soft cover, 192 pagina’s, 137 kleurenafbeeldingen, NAi Uitgevers, Rotterdam)
Evenementen
Rond de tentoonstelling is een programma van verschillende evenementen, lezingen en rondleidingen in voorbereiding, zie ook www.franshalsmuseum.nl.
Samenwerking
De tentoonstelling wordt georganiseerd in samenwerking met de Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung in München, waar ze van 13 februari tot en met 7 juni 2009 te zien zal zijn.
Subsidie en sponsoring
De expositie wordt mogelijk gemaakt met financiële steun van de ABN AMRO bank, Christie’s, het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Fonds De Haas, de Frans Hals Stichting, de Kattendijke/Drucker Stichting, de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, de Stichting Pieter Haverkorn van Rijsewijk, de J.C. Ruigrok Stichting, het De Gijselaar-Hintzenfonds, MSD BV, de Stichting Zabawas en de Gemeente Haarlem.