Part of the Bernard van Noordwijk collection on the shelf
Photo: Hugo Maertens
Some 150 silver book clasps and associated objects from the private collection of Bernard van Noordwijk on display in Antwerp. See also the page on the exhibition of objects from the collection held last year in the Bible Museum in Amsterdam.
From the museum website
De tentoonstelling Zondags Zilver – Drie eeuwen versierde kerkboekjes geeft voor het eerst een indrukwekkend overzicht van gedrukte en rijk versierde kerkboeken in de Nederlanden van 1650 tot 1900. De liedbundels, bijbels en gebedenboeken uit de protestantse, katholieke en joodse traditie zijn afkomstig uit de particuliere collectie Van Noordwijk. Het prachtige zilverwerk op de boeken getuigt van een verbluffend vakmanschap. De zilveren sloten en beslag, het bewerkte leer en de subtiel aangebrachte versiering in het goud op snee; stuk voor stuk zijn ze een streling voor het oog.
In 2006 was in het Bijbels Museum aan de Herengracht in Amsterdam een prachtige tentoonstelling te zien over gebedenboekjes met zilverbeslag. De rijkdom en de variëteit van de zilveren versiering verbaasde de talrijke bezoekers. De expositie was opgebouwd rond een privéverzameling. De man achter deze collectie, de heer Bernard van Noordwijk, bood kort daarop de tentoonstelling aan het Zilvermuseum Sterckshof aan. Gezien de hoge kwaliteit en de bijzondere invalshoek van deze collectie werd op dit voorstel positief ingegaan. Vanzelfsprekend is de collectie van Noordwijk essentieel gericht op zilverbeslag uit Nederland, een land dat bovendien vermaard is voor zijn rijke zilvertraditie.
De bruikleen van deze verzameling bood aan het Zilvermuseum Sterckshof de unieke gelegenheid om een bescheiden en bijna onontgonnen aspect van de Belgische zilverproductie te presenteren. Een opportuniteit die bovendien de verschillen tussen noord en zuid verrassend aan het licht brengt.
Naast een ruime selectie van ca. 150 boeken uit de collectie Van Noordwijk worden in de tentoonstelling 75 kerkboekjes van Belgische makelij gepresenteerd.
Kleine juweeltjes
Kerkboeken zijn gedrukte bijbels, gebedenboeken en liedbundels die gelovigen in hun bezit hadden en zondags meenamen naar de kerk. De boeken vallen op door het handzame formaat en zijn persoonlijke, kleine juweeltjes; het familiewapen of de initialen van de eigenaar zijn meer dan eens verwerkt in het zilveren beslag. De handgeschreven familiegegevens, opdrachten en gedichten getuigen van het geloofs- en familieleven van hun bezitters en gebruikers. De boeken werden als kostbaar kleinood van generatie op generatie doorgegeven. De inhoud van de boekjes varieert. Ze zijn samengesteld uit religieuze teksten die zowel tijdens de eredienst als voor de persoonlijke geloofsbeleving thuis gebruikt konden worden. De eigenaar stelde naar behoefte een persoonlijke inhoud samen van bijvoorbeeld psalmen, gebeden, liederen, het Oude of Nieuwe Testament en de catechismus.
In de tentoonstelling Zondags Zilver komen alle aspecten van het versierde kerkboek aan bod. Er wordt aandacht besteed aan de vervaardigingprocessen en aan de zilversmeden die aan hun stijl of regionale afkomst herkenbaar zijn. In veel sloten zijn bijbelse personen, maar ook symbolische voorstellingen aangebracht. Banden van volledig zilver beelden de belangrijkste episoden uit het leven van Jezus uit.
Mozes en Aäron worden regelmatig uitgebeeld. De inhoud van een kerkboek vertelt iets over de kerk waar de gelovige naar toe ging.
De collectie Van Noordwijk
De collectie Van Noordwijk bevat ruim 400 kerkboeken met zilveren en gouden sloten uit de periode 1650 tot 1900 en is daarmee de grootste in haar soort in Nederland. Al ruim drie decennia lang verzamelt het echtpaar van Noordwijk exemplaren waarbij hun oog voor uniciteit en diversiteit in stijl, geschiedenis en achtergrond opvalt. Hun interesse werd 35 jaar geleden gewekt toen mevrouw van Noordwijk een armband kreeg, die was gemaakt van het slot van een kerkboek. Gefascineerd door de rijkdom en verfijning besloten zij op zoek te gaan naar bijzondere kerkboeken. In de loop der jaren kochten zij vele exemplaren bij antiquairs, bij particulieren en op beurzen in Nederland en in het buitenland.
Zo ontwikkelden ze een enorme expertise. Zelf zegt het echtpaar Van Noordwijk hierover: “Voor ons is het méér dan alleen een kwestie van verzamelen: we vinden dat dit erfgoed gekoesterd moet worden”.