Harm Kamerlingh Onnes, The laboratory of Heike Kamerlingh Onnes, 1921
Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal
From the museum website
In the beginning of the 20th century, the Leiden Kamerlingh Onnes family boasted prominent artists and scientists who were respected both in their hometown and outside it. The physicist Heike Kamerlingh Onnes managed to liquefy helium on 10 July 1908, an achievement for which he was awarded the 1913 Nobel Prize for Physics. But the ‘cold’ professor and ‘pater familias’ was also an inspiration to the artistic family members. The combination of art and science had yielded a close cooperation between De Lakenhal and Museum Boerhaave; both museums present an exhibition on ‘Kamerlingh Onnes’ from 11 July. To accentuate the collaboration between the two museums, which are only a one- minute walk from each other, entry to both is free for the duration of the exhibitions.
De familie Kamerlingh Onnes, ontwikkelde zich aan het begin van de 20ste eeuw tot een beeldbepalende familie in Leiden, zowel op het gebied van de Koude als op het terrein van de Kunst. Twee Leidse musea wijden deze zomer aandacht aan deze twee facetten van deze voor Leiden zo belangrijke familie. Museum Boerhaave organiseert een tentoonstelling rondom de natuurkundige experimenten van professor Heike Kamerlingh Onnes en De Lakenhal belicht de artistieke tak van de familie, het werk van Menso, Harm en Marijke Kamerlingh Onnes.
Aanleiding tot deze herdenking is het memorabele feit dat professor Heike Kamerlingh Onnes, hoogleraar natuurkunde aan de Leidse Universiteit, op 10 juli 1908 er in slaagde helium vloeibaar te maken – een wapenfeit waarvoor hij in 1913 de Nobelprijs voor Natuurkunde ontving. De “koude” professor wist als “pater familias” echter ook een inspirerende rol te vervullen voor de artistieke tak van de familie.
Dat Kunst en Koude elkaar vruchtbaar kunnen beïnvloeden blijkt wel heel duidelijk uit de vele schilderijen en tekeningen die Harm Kamerlingh Onnes, neefje van de “koude” Professor, maakte in het laboratorium van zijn oom Heike. De moderne apparatuur sprak in deze eeuw van de machine de jonge, modernistisch ingestelde, Harm Kamerlingh Onnes erg aan. In de periode rond 1920 maakt hij menig schilderij en tekening waarop de laboratoriumruimte perspectiefloos en sterk geschematiseerd wordt weergegeven. Maar ook oom Heike zelf figureert op een prachtig – door Bart van der Leck geïnspireerd – portret.
Door oom Heike kwamen Harm en zijn zusje Marijke ook in contact met de crème de la crème van de wetenschap en gingen daar vriendschappelijk mee om. Harm maakte indrukwekkende portretten van de professoren Ehrenfest en Einstein, zijn zuster Marijke verbeeldde de huiselijke sfeer waarin kunst en wetenschap elkaar ontmoetten: op een aquarel van haar zien we een vrolijk musicerend gezelschap ten huize van Heike bestaande uit professor Paul Ehrenfest (piano), professor Albert Einstein (viool) en Harm Kamerlingh Onnes (cello). Op een aquarel die zij maakte ter gelegenheid van het 25 jarig huwelijk van haar ouders Menso en Kitty Kamerlingh Onnes zien we onder de groep vrienden die het jubilerend echtpaar komt feliciteren internationale coryfeeën in wetenschap en kunst zoals professor Ehrenfest, professor van de Vlugt, professor Lorentz, de architect J.J.P. Oud, Albert Verwey (schrijver uit de kring van De Tachtigers), de bekende ontwerper en binnenhuisarchitect Lion Cachet en Jan Toorop. Een treffender beeld van de familie Kamerlingh Onnes als brandpunt in Leiden van kunst en wetenschap kun je je nauwelijks voorstellen.
Menso Kamerlingh Onnes, broer van de “koude” professor, maakte naam met grote portretten die door een kunstcriticus als “weinig hollandsch, soms mondain” werden getypeerd. Het bekende portret dat hij in 1888 van zijn zusje Jenny schilderde, is een typerend voorbeeld van zijn werk dat imposant is in maatvoering, kleur en bravoure. Daarnaast schilderde hij veel bloemstillevens. Deze “bloemverbeeldingen”, zoals hij ze zelf noemde, kunnen beschouwd worden als “in beeld” gebrachte gedichten. Ze waren opgezet in zeer gedurfde kleurtegenstellingen in een zeer losse schildertrant.De aquarel “les Fleurs du Mal”, waarvan de titel is ontleend aan de gelijknamige dichtbundel van Charles Baudelaire uit 1857, toont een glazen vaas met opengebarsten tulpen in helle kleuren; symbool van uitbundige bloei waarop spoedig daarna het verval zal volgen.
Jacht op het absolute nulpunt
Op 10 juli 1908 bereikte de Leidse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes, toen hij als eerste helium vloeibaar kreeg, een ongekend lage temperatuur van ongeveer één graad boven het absolute nulpunt (-273° Celsius). Ter gelegenheid van het 100-jarige jubileum van deze mijlpaal organiseert Museum Boerhaave een internationale tentoonstelling over de jacht naar het absolute nulpunt, een race waarbij tot op de dag van vandaag natuurkundigen van over de hele wereld betrokken zijn. Op de tentoonstelling is o.a. de originele kookfles te zien waarin Kamerlingh Onnes vloeibaar helium fabriceerde. Authentiek filmmateriaal, humoristische animaties en hands-on spellen, maken de natuurkundige principes zichtbaar.
Om de samenwerking tussen beide musea te versterken en omdat de musea slechts één minuut lopen van elkaar afliggen is van 11 juli t/m 14 september de toegang in beide musea gratis.