Information from the museum’s website, 8 July 2015
Museum Catharijneconvent presents Bruegel’s Witches: an exhibition about witches in art. This is a once-in-a-lifetime opportunity to see a unique collection of scenes from the turbulent period of witch hunting in the Low Countries. It turns out that it was none other than Pieter Bruegel the Elder who helped shape our modern idea of witches.
There was no stereotype image of the witch until the sixteenth century. Bruegel changed all that with two prints, and they in turn became a source of inspiration for other Dutch and Flemish artists. And his witches are still with us, even today.
More than 150 Dutch and Flemish scenes of witches have survived – an output unmatched anywhere else in the world. You will discover impressive paintings, manuscripts, prints and drawings. The exhibits range from rare archival documents and manuscripts with the earliest depictions of witches to highly detailed paintings of their Sabbaths by Frans Francken and David Teniers the Younger
Information from the museum’s website (in Dutch), 27 January 2015
De traditie van hekserijvoorstellingen
Iedereen weet hoe een heks eruit ziet: het is een lelijke vrouw die op een bezem de haard invliegt en door de schoorsteen op een bezem naar buiten vliegt. In de haard staat een grote heksenketel waarin ze haar tovermiddeltjes kookt en ondertussen warmt een kat zich bij het vuur. Minder bekend is dat dit heksbeeld door kunstenaars uit de Nederlanden werd bedacht met Pieter Bruegel de Oude als voorloper.
Iconisch heksbeeld
Tot in de zestiende eeuw waren heksen niet eenvoudig te herkennen, er bestond geen stereotype weergave van de heks. Twee prenten van Pieter Bruegel uit 1565 brachten daarin verandering. Als eerste plaatste Pieter Bruegel de heks in nabijheid van een haard. Hij bracht de heks in verband met magische teksten, kaarsen en een heksenketel. En waar heksen voordien op allerlei voorwerpen vlogen, koos Bruegel resoluut voor de bezem.
Navolging door grote meesters
Dankzij de prenten van Bruegel beschikten andere kunstenaars over een duidelijke beeldtaal waar ze graag gebruik van maakten. Bruegels weergave van de heks kende zowel in de Zuidelijke als de Noordelijke Nederlanden veel navolging. Sommige schilders interpreteerden Bruegels prenten letterlijk, zoals Cornelis Saftleven. Anderen, zoals Frans Francken II, vulden het heksenbeeld van Bruegel aan met details uit lokale vonnissen en gebeurtenissen. Het levert de meest wonderlijke weergaven op van heksen en hun praktijken.
Ghespoock in de Nederlanden
Eigentijdse gebeurtenissen en geschriften waren van grote invloed op de weergave van de heks in de Nederlanden. Maar ook klimatologische veranderingen hebben invloed gehad op de weergave van heksen. Zo werden heksen in verband gebracht met extreem slecht weer. De heksen van Bruegel toont daarom niet alleen een collectie van de bijzonderste heksenvoorstellingen uit de Nederlanden, maar geeft ook een beeld van de invloed die lokale gebeurtenissen, publieke angsten en tegenslag kunnen hebben op de weergave van zondebokken in de samenleving.
Een unieke samenwerking
Museum Catharijneconvent en Musea Brugge slaan de handen ineen met het uniek samenwerkingsproject De heksen van Bruegel. Vertrekpunt is het proefschrift Vrouwen op den besem en derghelijck ghespoock van Dr. Renilde Vervoort. In haar dissertatie die zij in 2011 verdedigde aan de Radboud Universiteit te Nijmegen toonde zij aan dat Hollandse en Vlaamse meesters en met name Pieter Bruegel een belangrijke bijdrage leverden aan het huidige heksenbeeld. De tentoonstelling reist door naar naar Musea Brugge, waar deze vanaf 10 maart 2016 is te zien.