Curators
Jos Deuss and Sander Paarlberg
The museum invites the public to help decide whether or not to remove a strip of canvas added by an unknown restorer to a recent acquisition, Shepherdess and child in a landscape with sheep by the Dordrecht master Jacob Gerritsz. Cuyp (1594-1652). In an article in the museum Bulletin the painting is reproduced, together with other paintings with added strips. Visitors can make their preference known on the museum website.
Museum press release
Het vorig jaar aangekochte schilderij Herderin met kind in een landschap met schapen van Jacob Gerritsz. Cuyp (1594-1652) blijkt in het verleden vergroot te zijn. Aan de bovenzijde is een strook doek aangezet. Bij de restauratie doet zich nu een dilemma voor. Moet deze strook verwijderd worden om het oorspronkelijke formaat en de originele compositie van Cuyp terug te krijgen? Of moet de aanzet behouden blijven, zodat een boeiend aspect van de geschiedenis van het schilderij zichtbaar blijft? Die vragen worden aan het publiek voorgelegd. Met een computer in het museum of via de website www.dordrechtsmuseum.nl kan de keuze worden gemaakt: de strook eraan of eraf?
Onderzoek
Schilderijen uit de 17de eeuw hebben dikwijls niet meer hun originele formaat. Op de tentoonstellingen zullen naast de Herderin van Cuyp een aantal andere werken getoond worden die om diverse redenen in het verleden vergroot of verkleind zijn. In het geval van de Herderin weten we zeker dat de aanzet niet door Cuyp zelf in 1627 is aangebracht. Oorspronkelijk was het doek dus minder hoog. Dit is gebleken uit röntgenonderzoek en na analyse van het gebruikte verfmateriaal. De aangezette strook is bovendien niet in de trant van Cuyp geschilderd, maar met brede, forse streken opgezet.
De schilder die de strook toevoegde nam bovendien de vrijheid om zijn lucht over het originele doek van Cuyp voort te zetten en er enkele vogels bij te schilderen. De voor Cuyp karakteristieke gelijkmatig bewolkte lucht met vogels is nu door de overschildering aan het oog onttrokken. Gedeeltelijke verwijdering van de overschildering laat echter zien dat de oorspronkelijke lucht van Cuyp erg beschadigd is.
De oorzaak van de aanzet is niet bekend. Het kan met smaakverandering te maken hebben. Er was een tendens om in de loop van de 17de eeuw meer het landschap te tonen en figuren daarin ruimer op te nemen, in plaats van ze strak in te kaderen. De Herderin werd wellicht al snel ouderwets gevonden en met de toevoeging van de strook ‘gemoderniseerd’. Een andere vaak voorkomende oorzaak was dat schilderijen bij het veranderen van eigenaar aan een nieuwe omgeving aangepast werden. Het is niet ondenkbaar dat de Herderin vergroot werd om beter te passen als schoorsteenstuk.
Keuze
Om de restauratie te vervolgen is een beslissing noodzakelijk. Omdat het zo’n interessante kwestie is, wordt ook de mening van de bezoekers gevraagd. Tijdens de tentoonstelling zal de ‘tussenstand’ meermaals op de website bekendgemaakt worden. Niet eerder werd op deze manier het publiek bij de restauratie van een schilderij in het Dordrechts Museum betrokken. De ingrijpendste optie is om de strook en de overschilderingen te verwijderen om het origineel van Jacob Cuyp zo dicht mogelijk te benaderen. Maar moet het schilderij wel worden verkleind? En heeft het museum wel het recht om de oude, destijds nodig geachte verandering teniet te doen? En wat is eigenlijk mooier?
Argumenten om de strook te behouden en te tonen, steunen het idee dat hiermee een interessant deel van de geschiedenis van het schilderij verteld wordt. Dan zou de restauratie tot oppervlakkig schoonmaken beperkt kunnen blijven. Het schilderij zou, op die manier behandeld, een toonbeeld zijn van de veranderende smaak. Om te kiezen uit de genoemde mogelijkheden is niet alleen een kwestie van smaak, maar ook van ethiek.
Op de tentoonstelling wordt de keuze van de bezoekers vergemakkelijkt, doordat er meerdere voorbeelden getoond worden van schilderijen die vergroot zijn. Verschillende argumenten worden aangedragen en men kan het onderzoek met behulp van röntgenfoto’s en verfdwarsdoorsnedes op de voet volgen.