Museum information
Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem organiseert deze zomer een tentoonstelling van de kunstenaar en kunstcriticus Kasper Niehaus. Niehaus was in de periode voor, rond en na de Tweede Wereldoorlog een invloedrijke figuur in de kunstwereld. Jarenlang was hij de vaste kunstcriticus van de Telegraaf. Dat hij daarnaast ook zelf kunstenaar was, ervoer hij niet als handicap. Deze dubbelrol zag hij eerder als voordeel.
Kasper Niehaus was een van de vergeten talenten die kwamen bovendrijven bij de in 1999 georganiseerde tentoonstelling Magie en zakelijkheid: realistische schilderkunst in Nederland 1925-1945. Als criticus en als kunstenaar bezag hij de moderne stromingen kritisch, met name de abstracte kunst.
Tezelfdertijd maakte deze zogenaamde ‘reactionair’ zijn leven lang deel uit van een bij uitstek vooruitstrevend milieu. In de periode omstreeks 1912 verbleef hij een tijdlang in Parijs met een groep vrienden, onder wie Jacob Bendien en zijn latere zwager Jan van Deene, die experimenteerden met eigen vormen van abstracte kunst. Niehaus vergezelde hen bij hun bezoek aan galeries en musea, maar hield zich verder van hun experimenteerdrift afzijdig. Een van hun gezamenlijke ontdekkingen was de Franse zondagsschilder Henri Rousseau, van wie Niehaus de belangrijkste pleitbezorger in Nederland zou worden. Zelf ging hij nu ook voorbeelden van ‘moderne primitieve kunst’ verzamelen en hij propageerde die ook.
Van 1918 tot 1956 (!) was Niehaus de vaste kunstcriticus van het dagblad De Telegraaf. Verder organiseerde hij tentoonstellingen en schreef hij boeken, zoals het overzichtswerk Levende Nederlandsche Kunst uit 1942. In de Nederlandse kunstwereld was hij een invloedrijke figuur, die discussies niet uit de weg ging. Omdat zulke activiteiten al snel de overhand namen is Niehaus’ schilderkunstig oeuvre relatief klein gebleven.
Dat hij zelf kunstenaar was ervoer hij daarbij niet als een handicap, want ‘een kunstenaar die niet tevens criticus is, in ’t bijzonder van zichzelf, zal z’n talent niet ontwikkelen’, aldus Niehaus. Wel had zijn achtergrond van connaisseur en verzamelaar een duidelijke weerslag op zijn werk, waarin hij regelmatig aan de moderne kunstgeschiedenis refereert.
In Parijs kwam Niehaus voor het eerst in het contact met de monumentale wandschilderkunst van de negentiende-eeuwse classicist Pierre Puvis de Chavannes, door wie hij werd beïnvloed en die naast Henri Rousseau en Georges Seurat zijn belangrijkste voorbeeld werd. De keuze voor zulke kunstenaars moge nu behoudzuchtig overkomen, ze werd destijds gedeeld door de internationale avant-garde. Ook door iemand als Picasso bijvoorbeeld, voor wie de Niehaus in de jaren twintig al in de jaren twintig meer waardering wist op te brengen dan destijds in de Nederlandse kunstkritiek gebruikelijk. Wat Niehaus in hun werk bewonderde en in zijn eigen schilderijen overnam waren de tijdloze en serene stemming, de consequent vlakke schildering, hun aandacht voor het decoratieve, de duidelijke scheiding der plans, de tekening der contouren en de heldere compositie. Overigens lijkt hij zich vooral voor hun promenades en arcadische landschappen met figuren geïnteresseerd te hebben, thema’s waartoe hij zichzelf in zijn eigen werk nagenoeg beperkt heeft.
Originaliteit kwam niet op de eerste plaats, al was Niehaus nooit een klakkeloos navolger. Zijn schilderijen herkent men in een oogopslag en zullen niet snel voor werk een ander worden versleten. Tot zijn bewonderaars kunnen niet voor niets Carel Blotkamp, Rudi Fuchs en Willem Sandberg worden gerekend.
Op deze eerste museale overzichtstentoonstelling komen de verschillende aspecten van Niehaus’ kunst en kennerschap aan de orde. Door middel van oude opnames komt hij daarover ook zelf aan het woord. Bij de tentoonstelling verschijnt een beknopte publicatie met teksten van Marijke de Groot, Ype Koopmans en Peter de Ruiter.
De tentoonstelling wordt op 14 juli om 15.00 uur geopend door Ed Wingen. Hij was gedurende vier decennia Niehaus’ opvolger bij De Telegraaf en beschouwt zich min of meer als diens leerling. Wingen heeft Kasper Niehaus goed gekend.
Publication
Het aardse paradijs van Kasper Niehaus. 1889-1974: schilder – kunstcriticus – verzamelaar
Marijke de Groot, Ype Koopmans and Peter de Ruiter
Summary catalogue and study published on the occasion of an exhibition held in 2007 in Arnhem (Museum voor Moderne Kunst)
48 pp., paperbound
Arnhem (Museum voor Moderne Kunst) 2007. Published as vol. 9 in Arnhemse Cahiers
ISBN-13: 978-90-72861-97-9