De tentoonstelling geeft een rijk en gevarieerd beeld van het herinneren en gedenken van de doden in de Middeleeuwen. Uiteraard wordt ook aandacht besteed aan de voorstellingen en aan de theologische achtergronden van hel, hemel en vagevuur. Daarmee sluit de tentoonstelling aan bij de herdenking van de eindtijdverwachting rond het millennium.
Het herinneren en gedenken van doden nam in het leven van de middeleeuwer een belangrijke plaats in. De dood was voortdurend aanwezig. Ten gevolge van ziekte, oorlog, hongersnood en andere bedreigingen lag de gemiddelde levensduur in de Nederlanden van de vijftiende eeuw beneden de veertig jaar. Was men niet voldoende voorbereid – bijvoorbeeld door te sterven zonder de laatste sacramenten ontvangen te hebben – dan was hel en verdoemenis, of tenminste het vagevuur, het te verwachten lot. Hoe ging de middeleeuwse mens om met de onafwendbaarheid van de dood: welke voorbereidingen trof men, welke begrafenispraktijken bestonden er, hoe dacht men over het hiernamaals, welke rol speelden de overledenen in de samenleving van toen?
De tentoonstelling gaat met name over de behoefte om te herdenken en herdacht te worden. In kerken en kloosters herdachten geestelijken, adel en burgers hun overleden voorgangers en familieleden. Vaak werd de zorg voor het eigen zielenheil bij testament geregeld. Men stelde geld ter beschikking voor memoriediensten en heilige missen. In de late Middeleeuwen zijn memorietafels het medium bij uitstek om de verbondenheid tussen de levenden en de doden zichtbaar te maken. Het zijn monumenten met een religieuze voorstelling, waaraan de portretten en wapenschilden van degenen voor wie ze waren gemaakt, zijn toegevoegd. De afgebeelde personen gaan vaak vergezeld van een beschermheilige voor wie men een speciale verering had. Ook in middeleeuwse handgeschreven boeken bevinden zich miniaturen met portretten, ingevoegd bij de tekst van het dodenofficie, waaruit afgeleid kan worden dat de miniaturen een memoriefunctie hebben. Museum Catharijneconvent werkt voor deze expositie samen met de vakgroep Kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht.
Publication
Leven na de dood: gedenken in de late Middeleeuwen
Truus van Bueren, with a contribution by W.C.M. Wüstefeld
Catalogue of an exhibition held in 1999-2000 in Utrecht (Museum Catharijneconvent)
280 pp., 28 cm.
Turnhout (Brepols) 1999
ISBN 2-503-50942-8