From the museum’s website (in Dutch), 23 April 2018

In de tentoonstelling Lief en Leed. Nederlandse familieportretten en hun geheimen laat Rijksmuseum Twenthe familieportretten zien die op het eerste gezicht realistisch lijken, maar waar iets curieus mee aan de hand blijkt te zijn. In vroeger tijden werden ‘familiekiekjes’ ook naar wensen bewerkt. Het principe van fotoshoppen is eeuwenoud.

Na stilistische analyses of een studie naar de biografische gegevens die er over de familie bekend zijn, blijken de portretten in deze tentoonstelling lang niet altijd zo waarheidsgetrouw. In het jaar waarin zij werd geschilderd telde het gezin bijvoorbeeld vijf kinderen, terwijl er zeven kindertjes zijn afgebeeld. In andere gevallen worden overleden familieleden als levende figuren voorgesteld. Zo liet de Haagse ambtenaar Willem van den Kerckhoven zich door Jan Mijtens met zijn vrouw en al zijn veertien kinderen portretteren. Vijf van de veertien kinderen waren al overleden en kregen een plaats als engeltje in de lucht. Toen drie jaar na dato nog een zoontje geboren werd, werd het kind ingevuld naast vaders knie. De ‘familiefoto’ was weer compleet.

De familie weer ‘up to date’

Ook wanneer een schilderij eenmaal was voltooid, kon er nog van alles aan worden gedaan. Na het sluiten van een nieuwe huwelijk of de geboorte van een kind werd het portret soms weer ‘up to date’ gemaakt. Er werden ook figuren weg geschilderd. Omdat er iemand was overleden, maar het kon ook een familieruzie zijn geweest, waardoor iemand uit het gezin werd gewist. In het portret door Wybrand Hendriks van de Amsterdamse koopman Jacob Feitama en zijn echtgenote Elisabeth de Haan was bijvoorbeeld nog een tweede vrouw afgebeeld, vermoedelijk een van hun dochters. Zij is uit het portret verdwenen.

Fotoshoppen

Waar tegenwoordig het fotoshoppen ons in staat stelt om een schijnbaar levensechte foto te manipuleren, blijkt dat ook de schijnbare levensechtheid van familieportretten uit vroegere eeuwen maar al te vaak verhult dat er allerlei kunstgrepen zijn toegepast. De Haagse schilder Jan Mijtens was een specialist op het gebied van familiegroepen en nam daarin geregeld een loopje met de realiteit. Maar bijvoorbeeld ook Bartholomeus van der Helst, Nicolaes Maes en Gerard ter Borch maken zich hier schuldig aan. In totaal zullen ruim 40 schilderijen en pastels in Rijksmuseum Twenthe te zien zijn.

De familie van Verspronck

Een van de hoogtepunten in de tentoonstelling is de hereniging van het beroemde Meisje in het blauw (Rijksmuseum, Amsterdam) met haar ouders. Alle drie werden zij omstreeks 1641 geschilderd door Johannes Cornelisz. Verspronck. Ook hier heeft als het ware een familietragedie plaatsgevonden toen het kwetsbare Meisje in het blauw in 1922 van haar ouders werd gescheiden. Moederziel alleen vertrok het meisje naar de eregalerij van het Rijksmuseum. Via enkele omzwervingen kwamen haar ouders in Rijksmuseum Twenthe terecht. Speciaal voor Lief & Leed worden vader, moeder en dochter vier maanden lang herenigd.