CODART, Dutch and Flemish art in museums worldwide

Meesters van Middelland: zeventiende-eeuwse schilders in een Rotterdamse wijk

Masters of Middelland: seventeenth-century painters in the streets of a Rotterdam neighbourhood Exhibition: 6 April - 19 September 2004

Museum press release

Van 6 april tot en met 19 september exposeert Museum Het Schielandshuis werk van een aantal zeventiende-eeuwse schilders die onder andere met elkaar gemeen hebben dat zij zijn vereeuwigd in een aantal straatnamen in de Rotterdamse wijk Middelland. Maar hebben de bewoners van de Volmarijnstraat en de Snellinckstraat eigenlijk wel enig idee naar wie hun straat vernoemd is? De tentoonstelling legt onverwachte verbanden tussen de tijd van deze schilders –de 17e eeuw-,de tijd waarin de wijk ontstond -de 19e eeuw– en het heden.

Maar liefst 12 straten in de Rotterdamse wijk Middelland dragen de naam van Rotterdamse schilders uit de zeventiende eeuw. Helaas weten echter nog weinig mensen dat Jan Porcellis een marineschilder was, dat Egbert van der Poel vooral dorpsbranden en stranden bij nacht schilderde en dat Lieve Verschuier onder meer het interieur van de Laurenskerk heeft vastgelegd. In de tentoonstelling Meesters van Middelland, zeventiende-eeuwse schilders in een Rotterdamse wijk zijn ruim vijftig werken van deze schilders bijeengebracht. Zo kan men zich een goed beeld vormen van hun oeuvre, aangevuld met een beschrijving van hun werkzame leven in Rotterdam. De schilderijen zijn voor een groot gedeelte afkomstig uit de collectie van het Historisch Museum Rotterdam. Daarnaast zijn er schilderijen te zien uit de kunsthandel, particuliere en andere museale collecties (o.a. Museum Boijmans Van Beuningen, Stedelijk Museum De Lakenhal, Dordrechts Museum, Mauritshuis Den Haag).

De schilderstraten toen en nu

De schilderstraten in de wijk Middelland zijn omstreeks 1900 aangelegd en bevinden zich tussen de Rochussenstraat, de Heemraadssingel, de Middellandstraat en de ‘s Gravendijkwal. Het gebied waarin de straten nu liggen bestond ooit uit uitgestrekte weilanden, de Coolsche Polder, en behoorde tot 1886 tot de gemeente Delfshaven. Rotterdam annexeerde in dat jaar Delfshaven omdat het grond nodig had voor uitbreiding van de stad. Al enige tijd trok Rotterdam door de groei van haven, scheepvaartverkeer, stedelijke nijverheid en dienstverlening een grote stroom van migranten aan. Hierdoor groeide de bevolking explosief en al deze mensen zochten niet alleen werk, maar ook een woning.

In de schilderstraten van Middelland woonden niet alleen havenarbeiders, maar ook kantoorbediendes, ambtenaren, onderwijzers etc., mensen uit de lagere middenklasse. Daarnaast waren er winkels en bedrijfjes waar ambachtslieden hun brood verdienden. Nu, 100 jaar later, is Middelland een wijk met zeer gemengde bevolkingssamenstelling: jong, oud, allochtoon, autochtoon, laag en hoogopgeleid. De laatste decennia is er veel aan stadsvernieuwing gedaan en het uiterlijk van de wijk is op veel plaatsen sterk veranderd. Sommige straten, zoals de Hendrick Sorghstraat en de Van der Poelstraat, zijn zelfs bijna volledig gesloopt en opnieuw opgebouwd. Tussen deze twee straten werd in 1986 het Johannes de Vouplein aangelegd, vernoemd naar een zeventiende-eeuwse Rotterdamse schilder en cartograaf. Dergelijke veranderingen door de tijd heen worden aan de hand van historische en actuele foto’s en plattegronden van de wijk duidelijk gemaakt.

De straatnaamgeving

In de negentiende eeuw was de belangstelling voor de Gouden Eeuw bijzonder groot. Nederland was nog maar een jonge natie en zocht in dat roemrijke verleden naar de wortels van haar eigen bestaan. Zeventiende-eeuwse helden, kunstenaars, staatslieden en geleerden werden op allerlei manieren ingezet om een nationaal bewustzijn en identiteit te ontwikkelen. Dat kwam onder meer tot uitdrukking in geschiedkundige werken, romans en gedichten, het plaatsen van standbeelden en het oprichten van musea (Museum Boymans, toen gevestigd in het Schielandshuis, opende in 1849).

Het advies van de archiefcommissie in 1866 aan het College van Burgemeester en Wethouders om historische namen aan straten te geven moet dan ook tegen deze achtergrond worden begrepen. En in navolging van andere grote steden, zoals Amsterdam, kwamen in Rotterdam ook de zeventiende-eeuwse schilders in aanmerking voor een straatnaam. De gemeentearchivaris selecteerde de 12 schildersnamen aan de hand van archiefonderzoek en de schilderijen die Museum Boymans op dat moment in de collectie had.