On Thursday 14 April 2022, the Werkgroep Stedengeschiedenis (Urban History working group) will organize a meeting at the Cultural Heritage Agency (RCE, Smallepad 5, Amersfoort) under the title ‘Panoramas’. The afternoon includes a lecture about the recently restored panorama of Amersfoort by Mathias Withoos (1627-1703) and a presentation of the recently published Nederland op zijn mooist. De achttiende-eeuwse Republiek in kaart en beeld.
The study day will be in Dutch and is free to attend, please register via jan@jvdn.nl including ‘Panorama’s’ in the subject line. More information can obtained on from Jan van den Noort (for contact details see www.stedengeschiedenis.nl).
Programma
Voorzitter: Dr. Roos van Oosten (universitair docent Stadsarcheologie, Universiteit Leiden)
13:00-13:30 Albert Boersma (gastconservator Museum Flehite) over: Ander licht op Withoos.
13:30-14:00 discussie
14:00-14:30 Drs. Sylvia Alting van Geusau (theater- en kunsthistorica) en Drs. Ester Wouthuysen (kunsthistorica), over hun vorig jaar verschenen boek: Kunstzinnig vermaak in Amsterdam. Het Panoramagebouw in de Plantage, 1880-1935
14:30-15:00 discussie
15:00-15:30 koffie en thee
15:30-16:00 Dr. Everhard Korthals Altes (kunsthistoricus en docent Technische Universiteit Delft) over: Nederland op zijn mooist – De achttiende-eeuwse Republiek in kaart en beeld.
16:00-16:30 Aanbieding eerste exemplaar Nederland op zijn mooist
discussie
16:30-einde Nazit
Boersma, Ander licht op Withoos
Mathias Withoos (1627-1703) legde zijn stad Amersfoort vast door het schilderen van een van de grootste stadsgezichten uit de 17e eeuw. Het panorama meet ruim twee bij vier meter. In 1671 besloot de stad om het âGezicht op Amersfoortâ aan te kopen, tot âciraatâ van het stadshuis ânu ende in futurumâ. Withoos liet zich daarvoor in klinkende munt betalen door het stadsbestuur, waarvan hij overigens zelf deel uitmaakte. Het panorama, dat onlangs werd gerestaureerd, is te bewonderen in de tentoonstelling âAnder licht op Withoosâ in Museum Flehite. Die tentoonstelling en het vuistdikke boek âAnder Licht op Withoos – Drie Generaties Withoosâ zijn het fraaie resultaat van vele jaren onderzoek door Boersma. Tentoonstelling en boek laten zien hoe veelzijdig Mathias Withoos was als fijnschilder, leermeester en bestuurder. In zijn schilderijen toont Withoos veel kennis van flora en fauna, maar zeker ook van de vergankelijkheidsymboliek, met verwijzingen naar een goed en deugdzaam christelijk leven. Hij wordt vooral gewaardeerd voor de speciale belichting in zijn schilderijen. Withoos was een vernieuwende kunstschilder en een bron van inspiratie voor tijdgenoten en navolgers. Maar liefst vier van zijn acht kinderen werden door hun vader opgeleid in de teken- en schilderkunst. Zijn stadsgenoot Caspar Van Wittel (1652/3 -1736) was bij hem in de leer en kreeg later bekendheid als grondlegger van het Italiaanse stadsgezicht.
Alting van Geusau en Wouthuysen, Kunstzinnig vermaak in Amsterdam.
Tegenwoordig geldt Den Haag met Panorama Mesdag als deĚ panoramastad van Nederland, maar historisch gezien verdient Amsterdam deze titel. Al vroeg in de negentiende eeuw werden hier panoramaschilderingen getoond en in 1880 opende in Amsterdam het eerste Panoramagebouw van Nederland. De kunstzaal van het Panoramagebouw was een belangrijk podium voor tentoonstellingen van eigentijdse kunst, ver voor het Stedelijk Museum die rol vervulde. De auteurs zagen kans om het complete tentoonstellingsprogramma van de Kunstzaal te reconstrueren en geven daarmee een blik in de Nederlandse kunstwereld rond 1900. Als kunstuiting had het panorama een twijfelachtig imago. Sommige kunstenaars keken erop
neer, ze vonden het geen ware kunst en weigerden eraan mee te werken. Vincent van Gogh vond dat maar arrogant, want âwat is gemakkelijker, aan een panorama te schilderen of te weigeren aan een panorama te schilderen. Wat is artistieker, iets te doen of iets niet te doen?â Het Panoramagebouw, speciaal bedoeld voor de presentatie van panoramaâs, was beeldbepalend voor de Plantagebuurt. Toen de panorama-hype over was, raakte het in verval en werd het in 1936, gesloopt. De honderden panoramaâs die door Europa op tournee gingen, zijn vrijwel alle verloren gegaan. Het boek Kunstzinnig vermaak in Amsterdam brengt deze weer tot leven. Een overzicht van alle in Amsterdam getoonde panoramaâs is als bijlage opgenomen.
Korthals Altes, Nederland op zijn mooist.
Aan de hand van de nieuwe, monumentale publicatie van Uitgeverij THOTH Nederland op zijn mooist – De achttiende-eeuwse Republiek in kaart en beeld is een denkbeeldige rondreis mogelijk door de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het boek van de hand van Everhard Korthals Altes en Bram Vannieuwenhuyze valt terug op twee nauw verweven achttiende-eeuwse publicaties van de Amsterdamse uitgever Isaak Tirion. Zijn âTegenwoordige Staatâ en âHet Verheerlijkt Nederlandâ zijn goed voor niet minder dan 950 afbeeldingen. Die voeren de lezer langs oude steden, schilderachtige dorpen, imposante kastelen, voorname buitenplaatsen en vele andere bezienswaardigheden. Nederland op zijn mooist bestrijkt de hele Republiek, van Amsterdam tot Groningen en van Middelburg tot Maastricht. Het beeld dat oprijst is deels vertrouwd en heel herkenbaar, deels onbekend en bevreemdend. Wat op de prenten te zien is, werd later vaak afgebroken, aangepast of vervangen. Niettemin is nog heel veel bewaard gebleven. Korthals Altes zet de opzet van het onderzoek naar Tirions publicaties uiteen en presenteert de resultaten. Hij gaat gedetailleerd in op enkele prenten met gezichten of panoramaâs van steden en dorpen. Vrijwel elke stads- of dorpsbeschrijving in de âTegenwoordige Staatâ opent met een uiteenzetting van de âgelegenheidâ, dat wil zeggen de ligging in het landschap en de relatie tussen de plaats en het ommeland. Bij de prenten met gezichten of panoramaâs van steden en dorpen is dat bij uitstek het geval.