Museum information
The KMSKA houses the world’s largest collection of drawings by James Ensor (1860-1949), including an almost homogeneous group of 66 drawings, most depicting sixteenth-century Spanish soldiers. We know for certain that one of the drawings is a copy of an illustration by Gustave Doré for a French publication of Cervantes’ Don Quixote. Some of these drawings have been exhibited in Salamanca and Seville. The set is now being shown in its entirety for the first time. In this series the visitor sees Ensor at work during the years he spent at the Brussels academy.
From the museum website
In 1951 kocht het museum een 500-tal tekeningen uit de nalatenschap van James Ensor, die in 1949 op 89-jarige leeftijd overleden was. Een dertigtal bladen wordt sedertdien beschouwd als scènes uit Cervantes’ Don Quichot. Het gaat inderdaad om afbeeldingen van “caballero’s”, 16de-eeuwse Spaanse ridders en soldaten. En veel taferelen hebben het karakter van een scène uit een verhaal waarin personages elkaar ontmoeten, elkaar te lijf gaan, enzovoort, maar het merendeel van de taferelen is onvolledig en het lijkt alsof Ensor ze uit een of andere publicatie gekopieerd heeft – dat deed hij overigens wel vaker. Afgezien van een enkele tekening die herinnert aan een Cervantesillustratie van Gustave Doré, is het evenwel helemaal niet zeker dat de tekeningen werden geïnspireerd door de Vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha. De tragikomische held, die vruchteloos zijn idealen nastreeft, werd in de 19de eeuw een van de meest populaire romantische personages – Gustave Doré verzorgde in 1863 talloze illustraties voor een nieuwe Franse vertaling. Na 1900 heeft ook Ensor wel eens een voorstelling gemaakt die overeenstemt met de sedert de 19de eeuw gebruikelijke voorstelling van de “ridder van de droevige figuur”: de graatmagere travestie van een middeleeuwse ridder met op zijn hoofd een scheerbekken als helm, immer vergezeld door de vadsige Sancho Panza op zijn ezel.
Spaanse edelen en soldaten traden natuurlijk ook op in de geschiedschrijving en literatuur omtrent de 16de-eeuwse opstand tegen de Spaanse overheid. En licht ontvlambare Spaanse temperamenten spraken sowieso tot de verbeelding en zucht naar exotisme van nogal wat 19de- en 20ste- eeuwse burgers. Voorlopig kunnen we slechts vermoeden dat Ensor afbeeldingen van historische personages heeft gekopieerd die waarschijnlijk helemaal niets met Don Quichot te maken hebben.
In een autobiografische tekst die Ensor op latere leeftijd publiceerde, vertelt hij hoe hij aan de academie in Brussel overdag de obligate oefeningen maakte naar de antieken of het levend model, maar “‘s nachts zijn dromen geograveerde” (“la nuit je géographiais mes rêves”). De term “géographier” is een Ensoriaanse uitvinding, die de activiteit van het tekenen of graveren verbindt met aardrijkskunde, en het exploreren van nieuwe werelden evoceert.
Naast “caballero’s” duiken in de tekeningen ook genrefiguurtjes op die herinneren aan voorstellingen in de trant van Van Ostade, Steen of Teniers en hun 19de eeuwse Belgische erfgenaam Ferdinand De Braekeleer. Dergelijke tekeningen maakte Ensor reeds op 13-jarige leeftijd. Wanneer hij in 1877 aan de academie in Brussel gaat studeren, gebruikt hij het schetsboek opnieuw om de gebruikelijke tekeningen naar voorbeelden in modelboeken of gipsen afgietsels naar de beelden van Praxiteles en andere antieke beeldhouwers te tekenen. Thuis in Oostende tekende hij nog steeds in hetzelfde schetsboek portretten van zijn moeder, zijn zus Mariette en andere onbekende figuren. In de bladen van dit schetsboek treffen we, naast maar ook soms door elkaar, tenminste vier verschillende soorten tekeningen en stijlen van vormgeving, die behoren tot verschillende momenten van zijn leertijd. Het schetsboek laat ons toe de opeenvolgende fases in zijn ontwikkeling als grafisch kunstenaar te analyseren. En stap voor stap wordt Ensor de zelfzekere tekenaar die we zo goed kennen.