Albert Hahn, Fatum, poster for a Dutch insurance company, 1915
The Hague, Haags Gemeentemuseum
From the museum website
Can art and commerce be reconciled with each other? This is not only a question for our time. It was raised at the end of the 19th century when Dutch artists first began working for the advertising industry. This exhibition shows some instances that confirm and some that contradict the implications of the question. Commercial work by some of the most important Dutch artists of the pre-war years are shown.
Zijn kunst en commercie verenigbaar? Deze vraag is niet alleen van onze tijd, maar speelde al aan het eind van de 19e eeuw als Nederlandse kunstenaars zich voor het eerst wagen op het terrein van de reclame. Bevestiging en ontkenning zijn te vinden op de tentoonstelling die op 16 december 2006 opent in het Museum Mesdag te Den Haag. Getracht is per kunstenaar zowel een commercieel affiche als een artistieke poster voor eigen kring te exposeren.
Volgend op het Franse voorbeeld van affichekunstenaars als Jules Chéret (1836-1932) en Henri de Toulouse Lautrec (1864-1901) werd eind 19e eeuw in Nederland schoorvoetend begonnen om kunstenaars te betrekken bij reclame-uitingen op straat. Voorheen werden in Nederland nauwelijks affiches gebruikt om een boodschap beeldend uit te dragen. Het straatleven was er eenvoudigweg niet naar, maar het begon zich langzamerhand ‘ten goede’ te veranderen. Daar waar het affiche voor bekende kunstenaars uit de 19de eeuw als Jan Toorop, Jan Sluijters, Richard Roland Holst en Leo Gestel ondanks de hoeveelheid ontwerpen toch veelal werk aan de zijlijn betekende, lag daarop juist het accent voor de latere en minder bekende Jan Wijga en Nicolaas Petrus de Koo. Het vak grafisch ontwerper leek ‘en passant’ geboren.
Opdrachtgever en kunstenaar
Affiches van weleer staan ook vandaag de dag nog volop in de belangstelling en worden vanuit verschillende oogpunten belicht. Het telkens veranderende uiterlijk van zowel de commerciële als artistieke posters, zijn het gevolg van een kentering bij de beeldvragers en de beeldmakers. Zo ontbrak het bij Philips aan een eenvormig beeld door de vrijheid die de kunstenaars als Theo Nieuwenhuis, Albert Hahn en Leo Gestel kregen bij de invulling van hun opdracht. De affiches die voor de vooruitstrevende directie van de Delftsche Slaolie zijn gemaakt door Toorop, Lion Cachet, Theo Nieuwenhuis en Jacques Zon, lijken meer met elkaar verbonden, ondanks dat er nog steeds grote verschillen bestaan. Laatstgenoemde serie is in de tentoonstelling opgenomen.
De behoefte aan één lijn werd steeds groter. Op andere vlakken werd al wel invulling gegeven aan een zo sterk mogelijke beeldtaal. Van Albert Hahn is direct de eigen stijl te herkenen. Vanuit zijn ideologie koos hij bewust voor wie hij affiches ontwierp. Boodschap, moraal, esthetiek moesten met elkaar in overeenstemming zijn. Zijn verkiezingsaffiche Stemt Rood! ‘schreeuwt’ de boodschap uit van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij. Richard Roland Holst bracht zijn unieke stijl – vol van voor het gewone volk onbegrijpelijke symboliek – ten goede aan affiches voor het cultuurminnende publiek: aankondigingen voor toneelvoorstellingen als Lucifer en Marsyas leken boodschappers van verheven idealen. Zou deze sterke beeldtaal van deze kunstenaars commerciële opdrachtgevers geremd hebben hen te benaderen? Verder verwijderd van deze kunstenaars kunnen Wijga en De Koo niet zijn: als beeldmakers van het commerciële product stond de opdrachtgever bij hen bovenaan. Het eindigde voor hen niet bij het ontwerpen affiches: de lijn was ingezet naar de vertaalslag tot een complete ‘huisstijl’.
Museum Mesdag laat met deze tentoonstelling een uniek gezichtspunt zien: hoe verhielden opdrachtgever en kunstenaar zich tot elkaar in de ontluikende reclamewereld? Hoe vonden zij elkaar? Hoe beïnvloedbaar was de opdrachtgever of hoe bespeelbaar de kunstenaar? En in hoeverre was het bereiken van het beoogde publiek (iedereen of eigen kring) doel in het uiteindelijke werk? De tentoonstelling gaat over de soms sterke en soms subtiele verschillen tussen cultuurminnende boodschappen en consumptielovende reclame.
De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met derdejaars studenten Kunstgeschiedenis (onder leiding van kunsthistorica Saskia de Bodt) van de Universiteit Utrecht. Bij de tentoonstelling verschijnt een poster/vouwblad.
Related events
Tijdens de tentoonstelling wordt een aantal lezingen georganiseerd.
Kijk voor actuele informatie op de website www.museummesdag.nl, klik op ‘evenementen’.