CODART, Dutch and Flemish art in museums worldwide

Handschriften voor het hertogdom

Manuscripts made for the duchy of Brabant Exhibition: 16 December 2006 - 11 March 2007

N.B.Originally scheduled to close on 11 February. Extended to 11 March 2007.

Brabant Master ca 1460, Resurrection of the dead. Priv. coll. Netherlands

Miniature from a Brabant manuscript, ca. 1460
The resurrection of the dead
Formerly Abbey of Berne, now in a private Dutch collection

Museum press release

Following the death of Philips van Horne, lord of Gaasbeek an inventory was made of the contents of his mansion in Antwerp. Among his manuscripts were three volumes of the precious Fleurs des histoires by Jean Mansel, commissioned by Philips about 1480 from an atelier in Bruges. The first and third volumes of the set are brought together for the first time in centuries for this exhibition, which is part of a celebration of the 900th anniversary of the foundation of the duchy of Brabant.


Op 10 augustus 1488 sterft Philips van Horne, heer van Gaasbeek. Enkele dagen later wordt in Antwerpen een inventaris opgemaakt van zijn stadspaleis. Ook zijn bibliotheek komt daarbij aan de beurt. De hoogadellijke heer bleek verschillende handschriften te bezitten. Daaronder ook drie delen van de befaamde Fleurs des histoires van Jean Mansel. Dit uiterst kostbare werk, omstreeks 1480 in opdracht van Philips te Brugge vervaardigd, geeft een bloemlezing van de geschiedenis, die begint met het boek Genesis.
Twee delen, deel een en drie, van dit rijk verluchte handschrift zijn te traceren, waar zich het andere deel bevindt is nog onduidelijk.
Deel een is in particulier bezit in Frankrijk, deel drie wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van Kopenhagen.
Beide delen zullen nu in het Museum voor Religieuze Kunst te Uden na eeuwen herenigd worden.

Op de tentoonstelling, georganiseerd in het kader van de manifestatie ‘900 jaar Brabant’ zullen naast de twee delen uit het voormalige bezit van Philips van Horne nog een veertiental andere verluchte handschriften te zien zijn. Alle zijn zij direct gerelateerd aan het oude Hertogdom Brabant. De meeste dateren uit de tweede helft van de vijftiende eeuw, het oudste handschrift evenwel werd omstreeks 1230 geschreven en verlucht. Het is de Bijbel van Averbode uit de collectie van het Regionaal Historisch Centrum Limburg. Deze bijbel werd in Parijs of Noord-Frankrijk vervaardigd en gebruikt in de beroemde norbertijner abdij van Averbode. Deze abdij werd in 1134/1135 gesticht.
In dezelfde periode ontstond ook de abdij van Berne onder Heusden. Deze abdij zag veel van haar manuscripten verloren gaan, o.a. door in 1887 handschriften te laten veilen in Leiden. Uit dit voormalige bezit stamt een prachtig verlucht getijden- en gebedenboek dat kort na 1456 in het Hertogdom Brabant vervaardigd werd.

Op de veiling van 1887 kocht de Koninklijke Bibliotheek onder andere het groot graduale van abt Van Malsen. Dit handschrift zal tezamen met een tweetal andere handschriften uit het voormalige bezit van de abdij van Berne geëxposeerd worden. Van het scriptorium van de befaamde Birgittijnse dubbelabdij ‘Mariënwater’te Koudewater zullen enkele prachtexemplaren te zien zijn. Tezamen met bruiklenen uit Den Haag, ’s-Hertogenbosch, Gent en Sint-Agatha, geven zij een goed beeld van het hoge niveau dat miniaturisten in het Noordelijk deel van het Hertogdom Brabant wisten te bereiken.

De handschriften worden getoond in een passende omgeving. Zij worden geëxposeerd in de recent geheel gerestaureerde abdijvleugels. In deze ruimtes wordt ook de expositie Rijksmuseum in de abdij: Middeleeuwse beeldhouwkunst uit de Zuidelijke Nederlanden gehouden. Door deze beelden te combineren met handschriften uit dezelfde periode en uit dezelfde regio ontstaat een uniek beeld van het kunstklimaat omstreeks 1450–1500 in het voormalige Hertogdom Brabant.

Publication

Ter gelegenheid van dezelfde manifestatie ‘Brabant 900’, verschijnt ook de publicatie Handschriften voor het hertogdom: de mooiste verluchte manuscripten van Brabantse hertogen, edellieden, kloosterlingen en stedelingen.
Het initiatief voor deze publicatie is genomen door de Stichting Archeologie, Bouwhistorie en Cultuur, ’s-Hertogenbosch. Het boek bestaat uit een inleiding en 24 hoofdstukken waarin 24 handschriften en hun eigenaars worden behandeld. De samensteller is dr. Hanno Wijsman, verbonden aan de Universiteit van Leiden, de redactionele begeleiding werd gevoerd door prof.dr. Arnoud-Jan Bijsterveld verbonden aan de Universiteit van Tilburg.
Op 29 november 2006 zal dit boek in het Paleis der Academiën te Brussel, voormalige hoofdstad van het hertogdom, worden gepresenteerd. De Nederlandse presentatie vindt plaats op 16 december 2006 ter gelegenheid van de opening van de gelijknamige expositie in het Museum voor Religieuze Kunst te Uden. Verschillende handschriften besproken in het boek zijn op de expositie vertegenwoordigd.

Handschriften voor het hertogdom: de mooiste
manuscripten van Brabantse hertogen, edellieden, kloosterlingen en stedelingen

Hanno Wijsman
Published as part of the manifestation Brabant 900. Some of the materials in the book were displayed in an exhibition in Uden (Museum voor Religieuze Kunst) in 2006-07.
184 pp., 28 x 23 cm. Fully illustrated in color
Alphen aan de Maas (Uitgeverij Veerhuis) 2006
ISBN 90-8730-004-2